Ezgi Sivrikaya & Sibel Oral
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 14 Haziran’da 2021 yılına ait “Sinema ve Şov Sanatları İstatistikleri” bültenini yayımladı. Yayımlanan bültene nazaran, Türkiye’de sinema seyirci sayısı Covid-19 salgınının tesirli olduğu 2021’de bir evvelki yıla nazaran yüzde 27,9 azalarak 12 milyon 418 bin 777, tiyatro seyirci sayısı da 2020-2021 döneminde, bir evvelki döneme nazaran yüzde 84,1 azalarak 714 bin 864 oldu.
Bültene nazaran sinema salonu sayısı 2021’de, 2020’ye nazaran yüzde 11.1 azalarak 2 bin 398 oldu. Koltuk sayısı yüzde 10.3 azalarak 285 bin 130’a indi. Tiyatro salonu sayısı ise 2020/2021 döneminde, 2019/2020 dönemine nazaran yüzde 44.4, koltuk sayısı yüzde 41.8 azaldı. 2020/2021 döneminde Opera ve Bale Genel Müdürlüğü’ne bağlı opera ve bale gösterisi sırf altı vilayette yapılırken seyirci sayısı bir evvelki döneme nazaran yüzde 94.5 azalarak 14 bin 32’ye düştü. Orkestra, koro ve topluluk şov sayısı ise yüzde 26.5 azalarak 314 oldu.
Oyun muharriri Ebru Nihan Celkan, Moda Sahnesi Sanat Direktörü Kemal Aydoğan, sinema müellifi ve gazeteci Şenay Aydemir, tiyatro direktörü Mehmet Birkiye, Antrakt Genel Direktörü ve Comscore Movies Turkiye Genel Müdürü Deniz Yavuz ve soprano, oyuncu ve muharrir Müjgan Özçay, TÜİK’in yayımladığı rapor kapsamında tiyatro, sinema ve opera dünyasının içinde bulunduğu durumu Gazete Duvar’a anlattı.
SALONLAR VE SEYİRCİ NEDEN AZALDI? BU AZALMA NEYE İŞARET EDİYOR?
Oyun muharriri Ebru Nihan Celkan, Türkiye’nin, dünyanın hal ve gidişine dair olumsuz niyetlerin öncelikleri şekillendirdiğini belirterek, “Bu soruları sanırım salonları olan ya da yapım yapan yol arkadaşlarım daha olgulara dayalı cevaplayabilirler. Pandemi öncesi başlayan ekonomik daralma, pandemi ve pandemi sonraki radikalleşen ekonomik şartlar belirleyicidir diye düşünüyorum. Hisler ya da moral motivasyon da sanırım bu daralmada kıymetli bir yer tutuyor. Türkiye’nin, dünyanın hal ve gidişine dair olumsuz niyetler öncelikleri de şekillendiriyor. Sanırım azalmasına şaşırmaktansa hala sürdürülüyor olmasına dikkat kesilmek daha değerli. En azından benim için bu daha anlamlı” dedi.
Gazeteci ve sinema muharriri Şenay Aydemir, seyircinin azalmasının bir nedeninin yükselen bilet fiyatları olduğunu vurgulayarak, “Tabii ki akla birinci pandemi nedeniyle salonların uzun müddettir kapalı olması ve seyircinin salonlara dönmek konusundaki tedirginliğini şimdi atlatamamış olması geliyor. İkinci olarak da, pandeminin akabinde yükselen bilet fiyatları. Örneğin 2019’da 15 TL civarında olan sinema bileti fiyatı ortalaması, bugünlerde 30 TL’ye dayanmış durumda. Bu ortalama fiyat doğal. 50 TL’ye bilet satan salonlar var” diye konuştu.
Şenay Aydemir Aydemir, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bir diğer neden, Netflix, Amazon, Disney Plus üzere dijital platformların gelişinin tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de salonlara olan ilgiyi azaltması. Bu pandemi öncesinde başlayan bir süreçti ve salgın sırasında çok hızlandı.
Diğer sanat kısımlarını takip etmiyorum lakin yakından bildiğim sinema özelinde Türkiye’ye mahsus bir krize de dikkat çekmek isterim. Türkiye’de pandemi öncesinde box office sayıları sert bir düşüş yaşamıştı. 2018’de 70 milyonun üzerinde olan bilet adeti, 2019 biterken 60 milyonun altına geriledi ve bu kaybın çabucak hemen tamamı yerli sinemalardan oldu. Yani seyirci yerli sinemaya ufaktan sırtını dönmeye başlamıştı.”
Tiyatro bağlamında TÜİK istatistiklerindeki düşüşü üç temel nedene bağlayan Mehmet Birkiye, “Covid-19 sırasında özel tiyatrolara devlet ve belediyelerden maddi takviyeler sağlandı. Lakin bu takviyeler -her vakit olduğu gibi- günü kurtarmak ismine acil ve süreksiz çözümlerdi. Covid mühletince, bilhassa özel tiyatroların, Covid sonrası yaşanacak zorlukları hesap edip, buna nazaran idari ve mali önlemler önerecek bir çalışma kümesi kurulmadı. Meslek odası olmayan ve sendikal örgütlenmesi eksikli, değişik derneklerin ve kümelerin inisiyatif almaya çalıştığı bir kesimde ileriye dönük adım atmak ne yazık ki kolay ve mümkün olmuyor” tabirlerini kullandı.
Birkiye ayrıyeten, bilet fiyatlarının artmasıyla orta gelirli seyircinin tiyatroyla olan münasebetine darbe vurulduğunu belirterek, şu tabirleri kullandı:
“Covid’in suratının yavaşladığı 2021/2022 döneminde önemli ekonomik problemler Türkiye’yi sarstı. Her dalda olduğu üzere tiyatroda da birtakım girdiler inanılmaz ölçüde artmıştır – kira, elektrik, nakliye, ahşap vb. Bu da bilet fiyatlarının yansımış (ortalama bilet fiyatı: 150 – 90 TL arası) ve böylece orta gelirli tiyatro seyircisinin – özelikle 20-40 yaş arası- tiyatroya ile olan münasebetine büyük bir darbe vurulmuştur. Küçük sahneler ve kümeler iş yapamaz hale gelmiştir. Bu nedenle de kıymetli sayıda alternatif tiyatro kapanmış, seyirci sayısı düşmüştür.
Genç ve dinamik tiyatro yapan kümelerin 2012’den başlayan atakları (TÜİK araştırmasında da görülebilir) açılan yeni yerler, oyun ve oyunculuk denemeleri bilhassa İstanbul’da çok canlı bir tiyatronun yeşermesine neden olmuştur. O denli ki üst gelir kümeleri dahil olmak üzere tiyatroya gitmek toplumsal bir jest haline gelmiştir. Fakat bu canlılık birçok televizyon yıldızının -özelikle büyük sermayenin desteklediği – salonlarda uzunluk göstermesine de vesile oldu. Fakat anlaşılıyor ki, bu seyircinin asıl sıkıntısı dizi şöhretlerini -celebrity- sahnede canlı görme dileğiydi. Yaratıcı ve özgün metinlerin yerini, trüklerle ve sürprizlerle süslü, iş yapabilecek, salonu dolduracak metinler aldı. Bu, bir noktaya kadar doğal sayılabilir hatta bir tiyatro alışkanlığı doğurabilseydi düzgün bir şey olarak da kabul edilebilirdi. Lakin o denli olmadı. Üst gelir kümeleri takımında şöhretli birinin olmadığı oyunları tercih etmediler ve etmiyorlar da. Düşük gelirliler ise, istemelerine karşın ekonomik imkânsızlıklardan dolayı tiyatroya gidemiyorlar. Böylece küçük fakat yaratıcı kümeler kapanıyor, nitelikli metinler gün yüzüne çıkamıyor, seyirci düşüyor. Bir paradoks olarak Tiyatro kendi yaratıcılığını baltalıyor.”
Deniz Yavuz Antrakt Genel Direktörü ve Comscore Movies Türkiye Genel Müdürü Deniz Yavuz da, “Sinemaların film gösterim haftaları, sinema tercihleri, sinema işletmelerinin vizyon stratejileri ne yazık ki sinemaseverleri geleceğe motive edebilecek kalibrede değil” dedi. Yavuz, “Türkiye’de sinema işletmelerinde salon, koltuk ya da bina açısından dikkati çeken bir azalma yok. Son 10 yıla bakıldığında açılan ve kapanan işletme sayıları yıllık ortalamalar oranında. Son iki yıla bakıldığında ise dünyadaki pandemi hali ve dijital mecraların devreye girmesi üzere sebeplerden dolayı yeni açılan ve kapanan işletmeler istikrarında yeni açılan sinemaların sayıca fazla olduğunu söylemek bile mümkün. Bilet satışları açısından bakıldığında da ortada trajik bir erime yok. Çok doğal olarak bir düşüş kelam konusu. Bu düşüş, yeni olağan, son iki yılda sinemanın aleyhine üzere gözüken kurallara uyumlanma üzere de kıymetlendirilebilir. Üzülerek belirtmek gerekirse; Türkiye, sinema kültürünün yerleşmediği ülkelerden biri. Sinemaların film gösterim haftaları, sinema tercihleri, sinemalarda gösterilmek üzere yapılan sinemalar, sinema işletmelerinin kondisyonları ve vizyon stratejileri ne yazık ki sinemaseverleri geleceğe motive edebilecek kalibrede değil” diye konuştu.
Yavuz ayrıyeten Türkiye’de sinema konusunda arzı karşılamayan bir talep olduğunu aktardı. Yavuz, konuşmasına şöyle devam etti:
“Çok uzağa gitmeden, Fransa ve Almanya’nın pandemi sonrası, günümüzdeki haftalık bilet satış adetlerine bakmanızı öneririm. Yaz mevsimi gelmesine karşın Fransa’da hafta sonları 2 milyonun üzerinde bilet satışına ulaşılıyor. Dünyanın birçok sinema pazarında da satışlar pandemi öncesi düzeylere ulaştı bile. Bunun en büyük sebebi, her türlü yeni ve klâsik alternatif izleme imkanına karşın sinemada film izleme kültürünün bu ülkelerde çoktan yerleşmiş olması. Her yaş bölümüne uygun sinema sinemaları bu ülkelerin sinemalarında tertipli olarak gösterimde, ferah ve tam teşekküllü sinema işletmeleri profesyonel olarak çalıştırılıyor, birçok sinemanın efektif ve sinematik özelliğini karşılayabilen sinema perdeleri ve gösterim aygıtları bu ülkelerde mevcut, sinemasal içerik çok önemli biçimde korunuyor ve evvel sinema salonlarında izlenebiliyor…
İşte bütün bu dinamiklere bakıldığında birçok ülkede sinemalar için işler makûs gitmiyor. Türkiye’de ne yazık ki talebi karşılayamayan bir arz durumu var. Pandemi öncesinde de düşüşe geçen ve yabancı büyük stüdyoların gözden çıkarttığı bir pazarda Türkiye sinema pazarı. Her yıl sinemaya en az bir defa bilet alan, eşsiz izleyici sayısı 7-8 milyon ortasında. Nüfusun 10’da biri diyebiliriz. Bunu iki üç karına çıkartamadığımız sürece bir dal olabilme talihi yok. Bu yüzden Türkiye sinema piyasası nitelikli sinema yapma, yalnızca bu sinemaları sinemasevere sunma, sinema işletmeleri tam teşekkülü hale getirme başlıklarında yok kat edemezse bütün servetini sinemadan edinen yabancı dijital mecraların hakimiyetine bakmaya devam edecektir.”
Moda Sahnesi Sanat Direktörü Kemal Aydoğan, azalmayı engellemek için belediyeler yahut mahallî idarelerin rastgele bir takviye modeli geliştirmediğini belirterek, “Salonlar ve seyirci iki nedenle azaldı. Alışılmış ki öncelikle pandemi ve pandeminin tesiri, sonra da ekonomik kriz ve onun sonucu. Fakat bu azalmayı önlemek için ne Kültür Bakanlığı nezdinde devlet ne de belediyeler ve mahallî idareler, seyircinin artmasını sağlamak ya da azalmasını engellemek, tiyatro salonlarının ve tiyatroların devamını sağlamak için rastgele bir takviye modeli geliştirmediler. Bu mevzuda hiçbir önleyici önlem almadılar, bunun üzerine düşünmediler. Aslında tüm tiyatrocular, tiyatro ile hayatını geçindirenler olağan ki bu sonucu öngörüyordu zira ömürlerini nasıl etkilediğini birebir gözlemliyorlardı. Ama bunu yöneticilere anlatmak konusunda lokal ya da merkezi idareye anlatmak konusunda ‘beceriksiz’ kaldılar. Bu tiyatrocuların beceriksizliği değil, bu onları dinleyen yöneticilerin beceriksizliğiydi. Zira tiyatronun azalması, eksilmesi ya da bitmesi konusunda yöneticilerin hiçbirinin bir korkusu olmadı, yoktu. Bundan kaygı duymuyorlardı. Onların tasa duymaması tiyatroda seyircinin azalmasına sebep oldu” dedi.
Müjgan Özçay “TÜİK’in sayıları aslında gerilemenin gerilemesine işaret ediyor” diyen sanatçı Müjgan Özçay, şöyle konuştu:
“Bir evvelki yıl pandemi periyodundaki gerileme de hesap edildiğinde TÜİK’in 2021 sayıları aslında gerilemenin gerilemesine işaret ediyor. Yani durum daha vahim! Bu geriye gidişin pandemi alışkanlıklarına dayandığı düşünülse de derinlerde çok temel etkenleri var. Opera, bale, tiyatro kurumları repertuarından, sanatkarına, kitapçığından, tekniğine kadar sanatsal, idari ve mali açılardan Ankara’daki genel müdürlüklerce tek merkezden yönetilmekte. Bu durum yerelde işleyişi yavaşlatan, izleyiciyle bağları zayıflatan sonuçlar doğuruyor. Siyasi erkin eğilimleri doğrultusunda yukardan belirlenen sübjektif ve kısa vadeli stratejiler, kurumların repertuvarından temsil kalitesine, sanatçı ve çalışanın verimliliğinden kurumun milletlerarası varoluşuna ve izleyicinin beğeni seviyesine kadar her mevzuyu olumsuz etkiliyor.
Örneğin bugün altı kentte faaliyet gösteren opera ve bale kurumları sözün tam manasıyla ‘parasız’. Bırakın izleyicinin nabzını tutmayı, ayrılan bütçelerle neredeyse sırf çalışanların maaşı ödenmekte, kalan kısıtlı sayılarla kurumların varlığı korunmaya çalışılmakta. Uzun ve toplu provalar yapılamayan pandemide düzenlenen opera konserleri, maliyetleri azalttığından ve kurumun çalıştığı algısına hizmet ettiğinden, izleyicinin beklentisine aksi olduğu halde ağır biçimde sürdürülmekte. Zira bu ödenekli kurumların işleyişiyle ilgili Bakanlığa sunulan göstergeler, kâğıt üzerindeki listeler ve sayılardan ibarettir. İzleyicinin beklentisi, beğenisi hatta bu beğeni seviyesinin geliştirilmesiyle izleyici kalitesinin arttırılması üzere hususlar sözdedir.
Ülkenin sanat ve kültür siyasetlerinin Cumhuriyet bedellerinden saptırılmak istendiği, Cumhuriyet kurumlarından olan ödenekli opera, bale, tiyatroların da mevcut siyasal eğilimlere uygun olarak güdükleştirilmek istendiği bir gerçek. Münasebetiyle izleyici sayılarının düşmesi, yetkili çevrelerin kurumları küçültmek ve giderek dönüştürmek için ortaya attıkları ‘kim izliyor ki’ savını haklı çıkaran bir gösterge. Gerçekten bu ‘küçülterek dönüştürmek’ projesi, 2014-15 yıllarında çıkarılmaya çalışılan TÜSAK yasası ile gerçekleştirilmeye çalışılmış, yansılar üzerine yasa raftan kaldırılmıştı. Yasa olmasa da ne yazık ki, gaye idarelerce fiilen hayata geçirilmekte.”
BU AZALMAYA RAĞMEN KÜLTÜR SANATI AYAKTA TUTABİLMEK İÇİN NELER YAPILMALI?
Kültür sanatı ayakta tutabilmek için alınması gereken önlemleri anlatan Şenay Aydemir, “Bu mevzuda akla birinci gelen önlem olağan ki, bu kurumların kamu kaynaklarıyla desteklenmesi. Direkt gelir takviyesi olabileceği üzere bilet fiyatlarını düşürecek tedbirleri de gündeme almak manalı olabilir. Lakin sorunun asıl kaynağına ise soruşturmanın kapmasında olmadığı ve kendi başına uzun tartışmaları içerdiği için kısaca burada yalnızca dikkat çekeceğim. Kültür sanatın üretiminden seyirci/okur/ izleyiciyle buluşuncaya kadar geçen süreçleri belirleyen piyasa işleyişini tartışmadan bu sıkıntıları çözmek imkansız görünüyor. Bu haliyle kültür-sanat alanı da piyasanın insafına terk edilmiş durumda ve bunun düzeltecek bir ‘sihirli el’ yok. Hiç de olmadı zaten…” tabirlerini kullandı.
Destekleme modelleri geliştirilebileceğini aktaran Kemal Aydoğan, “Bunun için tiyatrocular devleti ve lokal idareleri vazifeye davet etti. Ancak bunların hiçbiri gerçekleşmedi. Destekleme modelleri lazım. Mesela Avrupa’nın bir sürü kentinde ülke, ülkesinde bu cins destekleme modelleri yapılandırılmış ve sürdürülüyor şu an. Buralara bakılabilir ve nasıl destekleneceği söylenebilir. Vergi muafiyeti koşul. SGK takviyesi koşul. Yapım takviyesi kaide. Salonu olanlara kira dayanağı kaide… üzere bir dolu dayanak sağlanabilir. Ama günümüz yöneticileri bunu yapmayı çok da düşünmüyorlar galiba…” dedi.
Tedbir olarak uzun vadeli gelişim stratejileri planlanması gerektiğini belirten Müjgan Özçay, “Önlem olarak kısaca, özerk ve güçlendirilmiş mahallî kurumlar sistemi kurulmalı, izleyici anketleri yapılmalı, repertuvar seçiminde anket bilgileri değerlendirilmeli, reklam ve duyurulara bütçe ayrılmalı, sanatsal kalite yükseltilmeli, uzun vadeli gelişim stratejileri planlanmalı. Bugün ödenekli kurumlardaki bu kan kaybı, ülke çapında engellenen şenliklerden, iptal edilen konserlerden, dayanakları kesilen tiyatrolardan, yasaklanan sanatkarlardan hatta gece müzik yasağından başka tutulamaz” tabirlerini kullandı.
Ebru Nihan Celkan Yeni bir kültür sanat siyasetine muhtaçlık duyulduğunu söyleyen Ebru Nihan Celkan, “Bunla ilgili Tiyatro Kooperatif’ten, Tiyatromuz Yaşasın İnsiyatifi’ne farklı oluşumlar tavsiyelerini hem kamu ile hem de ilgili hükümet kurumlarıyla paylaştılar paylaşıyorlar. KDV düzenlemesi üzere direkt müdahale edilebilecek alanlardan ödenekli olmayan tiyatroların statüsünün belirlenmesine bir dizi uygulama tavsiyesi paylaşıldı. Belediyelerin de tesirli biçimde konum alamadıklarını deneyimledik. Şirketler ise belirledikleri dar alanlarda takviyelerini en düzgün ihtimal tıpkı düzeyde tutmaya çalıştılar. Nasıl yeni bir toplum kontratına su üzere muhtaçlık duyuyorsak birebir halde yeni bir kültür sanat siyasetine, bağlantı tabanına, sürekliliğe, kapsayıcılığa, olgusal yaklaşımlara, pratik uygulanabilir siyasetlere muhtaçlığımız var” diye konuştu.
‘Özgür bir sinema ortamına gereksinim duyulduğunu’ söyleyen Deniz Yavuz, “Sinema işletmelerini ve sinema sineması yapımcılarını, bağlı olarak binlerce istihdamı korumak ve cesaretlendirmek için devletin yalnızca sinemayı kollayan ve ona alan açan katı ve net kanunlar yapılandırması gerekiyor. Hiçbir ülkede dijital mecralar ya da televizyon kanalları sinemadan elde edilen gelirleri izleyici üzerinden hiçbir vakit elde edemeyecektir. Bu yüzden hem ticari beklentiler hem de sinema kültürünün yapılandırılması açısından keskin tedbirlerin bir an evvel alınması gerekiyor. Lakin Türkiye’de bu anlayışa yakın ne bir meslek örgütü ne de bir devlet kurumu şu an için yok. Sanatı ya tam manasıyla ticarileştirerek televizyon ve dizileri destekliyoruz ya da ticari sinema sinemalarına adil olmayan formlarda imkân sağlıyoruz. Her açısıyla özgür bir sinema ortamına muhtaçlık duyuluyor. Üretiminden, sunumuna dek erbapları tarafından icra edilen özgür, sınırsız, unsurlu ve dinamik bir sinema hayatı hedeflenmelidir” dedi.
İLERLEYEN VAKİTLERDE SİNEMA/TİYATRO DÜNYASINI NELER BEKLİYOR?
Kemal Aydoğan “Büyük balıkların daha da semirdiği, küçüklerin ise yok olmaya mahkûm kalacağı bir süreç bizi bekliyor” diyen Şenay Aydemir, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Türkiye’deki siyasal iktidarın kültür sanat alanına düşmanca yaklaşımı, giderek bir yıkıma dönüşen ekonomik kriz, dünya iktisadında beklenen daralmayı üst üste koyunca çok umutlu olduğumu söyleyemem açıkçası. Büyük balıkların daha da semirdiği, küçüklerin ise yok olmaya mahkûm kalacağı bir süreç bizi bekliyor. Bu alanı bu kadar piyasaya teslim ederseniz, piyasa iktisadının sonuçları çıkar ortaya, Dünyanın en varlıklı 40 beşerinin toplam serveti en fakir yüzde 40’tan daha fazla örneğin. Kültür sanatta da bu bu türlü. Türkiye’de bu alanda içerik üreten en güçlü 40 insanın varlığını kalanlarından kat kat daha fazladır muhtemelen. Evvel bunu düzeltmek gerekiyor. Kalan her şey artık tali kanımca.”
Kemal Aydoğan, “Tiyatroyu bekleyen şey, bu sayının gitgide azalması. Özel tiyatrolar açısından sürdürülemez olması… Tiyatronun ticarileşmesi ve cümbüşün sanatın yerine geçiyor olması, sanatkarların esnaflaşıp, ticarileşmesi ve tiyatro sanatının ölmesi. Bizi bekleyenler bunlar…” dedi.
Ebru Nihan Celkan da, Bunu bilen birileri varsa onları dinlemeyi çok dilek ederim. İleriyi iddia etmek için bugünün verisine gereksinimimiz var lakin bugünün bilgileri eksik ve manalı bir bütün oluşturmaktan uzak. Enflasyon sayısının bile birden fazla ve hayli farklı açıklandığı bir coğrafyada ticaret erbabı insanların önünü görmekte yolunu bulmakta zorlandığı bir vakitte sinema/tiyatro ne olur bilmek çok güç. Yalnızca kendi irademe dair bir öngörüde bulanabiliyorum. Devam etmek için yol aramaya, üretmeye arzum var. Benimle emsal hisleri ve iradeyi paylaşan beşerler olduğunu da biliyorum” dedi.
Mehmet Birkiye Nitelikli sinemalar olduğu sürece Türkiye’de de nitelikli sinemalarda salonların dolmaya devam edeceğini belirten Deniz Yavuz, “En başa dönecek olursak, pandemi sonrası dünya sinemanın ortadan kalkmayacağını ispatladı. Yeni lokal ve milletlerarası dijital platformlara karşın bu kanıtlandı. Bugün bu platformlar yeni eserlerini sinemalarda pazarlarken eski sinemalarını de tekrar tekrar beyazcamda pazarlamaya devam ediyor. Kaçınılmaz olarak bu yol televizyon ve dijital platformların birlikte yürüyeceği bir yol. Sinema ise kendisine ilişkin farklı yolda ilerlemeye devam edecek. Nitelikli sinemalar olduğu sürece Türkiye’de de nitelikli sinemalarda salonlar dolmaya devam edecektir. Bugünün dinamiğini yakalayamayan pazarlar ise gelecekte düzgünce küçülecektir” diye konuştu.
Mehmet Birkiye ise, “Ne yapılacağına dair her zamanki üzere birçok fikir ortaya atılacak lakin aksiyon bir türlü gerçekleşmeyecek, yaranın kendi kendine güzelleşmesi beklenecek. Türkiye tiyatrosunda buna birkaç kere şahit oldum” sözlerini kullandı.