İSTANBUL (İGFA) – Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ön yargı konusunu kıymetlendirdi.
“ÖN YARGI; ŞUURLU ÖN YARGI VE BİLİNÇSİZ ÖN YARGI DİYE İKİYE AYRILIYOR”
Ön yargının; şuurlu ön yargı ve bilinçsiz ön yargı diye ikiye ayrıldığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bilinçsiz ön yargı karar verme sistemlerimizi beynimizde çalıştırırken sistematik olarak kusur yapmamıza sebep olur. Farkında değilizdir yanılgı yaptığımızın, yanlışımızın sebebini de anlayamayız, bulamayız. Bir insanın ‘özür dilemek yanlıştır, özür dilemek zayıflıktır’ halinde bilinçsiz ön yargısı varsa, kişinin kendi doğrusu paha yargısı olarak hayatındadır.” dedi.
“ÖZÜR DİLEMEK ZAYIFLIK DEĞİL, FAZİLETTİR DİYORSA KİŞİ KUSURUNU DÜZELTEBİLİR”
Değer yargılarının da ön yargıların da insan beyninin çalışmasıyla ilgili olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Hayatımızı kolaylaştırmak için beynimizin çalışma sisteminde çocukluktan itibaren ön yargıları vardır. İnsan niyet hayatında ‘özür dilemek zayıflıktır’ dediği vakit, kendi yanılgı yaptığı vakit bile kusuru dış nedene bağlar, kusuru diğerine atar. Hayatı bu yanılgılarla geçip masraf, bir türlü yanılgılarını düzeltemez, öğrenemez. Ancak özür dilemek zayıflık değil, özür dilemek fazilettir diyorsa bir insan yanılgısını düzeltebilir. Kolay bir bilinçsiz ön yargıdır.” diye anlattı.
“ÖLÜM BİR SON DEĞİL, YENİ BİR DOĞUŞ, BAŞLANGIÇTIR DEMEK ŞUURLU ÖNYARGIDIR”
Bilinçli bir ön yargının da olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Ölüm bir son değil, mevt yeni bir doğuştur, yeni bir başlangıçtır diye düşünüyorsa insan, hayatını oraya hazırlayarak şekillendirir ve bu şuurlu ön yargıdır.” halinde konuştu.
“ÖN YARGILAR İNSANIN, KONTROL OLMAKSIZIN OTOMATİK ALDIĞI KARARLARDIR”
Hiperaktif şahısların de düşünmeden hareket ettiklerini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bunlar örtük ön yargıları ile hareket eden bireylerdir. Ön yargılar insanın, kontrol olmaksızın otomatik aldığı kararlardır. Kimi bireyler çok süratli konuşurlar, o süratle otomatik fikirlerle konuşurlar. Kimileri tane tane konuşur, düşündüğü söylediği kelamın nereye varacağını bilir, yavaş yavaş konuşur. Bu şekil bireyler otomatik, süratli kararlar vermez, gayeye yönelik seçimler yapar. Bu kolay bir şey değil, bilgeleşmeyle de ilgili. Ön yargı tuzaklarına düşmez. Hayatımızda ön yargılar, tuzaktır.”
“BENMERKEZCİ BİREYLER KENDİLERİNİ KUSURSUZ, HARİKA GÖRDÜKLERİ İÇİN SORGULAMAZLAR”
“İnatçı bireyler ön yargılarını değiştiremeyen bireylerdir.” diyen Prof. Dr. Tarhan, “Benmerkezci şahıslar kendilerini kusursuz, harika gördükleri için sorgulamazlar. İç müşahede kapasitesi ve öz tenkit kapasitesi yoktur. Fakat büyük bir yanılgı yapınca sorgulamaya geçebilirler.” dedi.
“GAZZE OLAYLARININ ART PLANINDA POLİTİK ÖN YARGILAR VAR”
İnsanların İkinci Dünya Savaşı’nın aslında bir ırkçılık savaşı olduğunu, ‘üstün ırk’ uğraşının ne kadar makus olduğunu gördüğünü lakin tarihin tekerrür ettiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Şimdi de tıpkı şeyi yeniden yaşıyoruz, Gazze olayların da yaşıyoruz. Bunun art planında politik ön yargılar var. ‘Biz üstün ırkız’ hissiyle ‘Her şeye hakkımız vardır’ hisleri var. Bedel ödeye ödeye insanlık ilerledi. Lakin değişiktir daha evvel tarihte görülmemiş bir halde, irtibat sayesinde beşerler Gazze olayı için global olarak dijital dünyada harekete geçti. Bu âlâ bir işaret gelecek yıllar için.” formunda konuştu.
“GELENEKLER OTOMATİK ÖĞRENİLMİŞ BİR ÖN YARGIDIR”
Ön yargıların kişiliğin birinci temelleri olan ve anne babadan alınan hayat senaryoları olduğunu da söz eden Prof. Dr. Tarhan, “O ön yargılar çekirdek ailemizde gelişen ruhumuza yerleşiyor. Onlar bizim örtük ön yargılarımızı oluşturuyor. Yol yordam bilmek üzere, büyüklere hürmet göstermek üzere, gelenek üzere, misafirperverlik gibi… Bizim kültürümüzde bunlar toplumsal öğrenmeyle geliyor. Anadolu terbiyesi almış bir çocuk büyüklerin karşısında bacak bacak üstüne atmaz. Bu otomatik öğrenilmiş bir ön yargıdır. Batı toplumlarında bu türlü bir şeye muhtaçlık hissetmezler. Bunlar toplumsal öğrenmeyle oluşuyor. Doğar doğmaz zihinsel olarak, beyin olarak, nöropsikolojik olarak insan prematüre doğuyor. İnsan olmayı hayatta öğreniyor.” dedi.
“OTOMATİK ÖN YARGILARIMIZIN ÇABUCAK HEPSİNİN DÜZELME POTANSİYELİ VAR”
Genelde aksiliğe ön yargı denildiğini de vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Genel tabiri kalıp yargılardır. Kalıp yargılara ‘stereotipik’ deniyor. Amerika’da yapılan politik ruhsal bir çalışmada, beyaz bir anne yanındaki çocuğuyla gidiyor, karşıdan siyahi biri geliyor ve annesi çabucak çocuğu tutup kendine çekiyor. Hiç farkında değil, bilmeden yapıyor bunu. Neden yapıyor? Otomatik ön yargı. Birebir şeyi ünlü bir siyahi kişi olsa yapmıyor. Otomatik ön yargılarımızın çabucak hepsinin düzelme potansiyeli var. Onun için insan hayatının sonuna kadar ‘Ben nerede kusur yapıyorum’ diye kendisini sorgulamalı. Her insan biriciktir, her insan yepyenidir, kimseyi küçük görmeye hakkımız yok. Herkesten, çocuktan bile bir şey öğrenebilirim diyorsanız bedel yargılarınızı değiştirebilirsiniz diyebilir.” diye anlattı.
“AMACA YÖNELİK DÜŞÜNMEK BEYNİN ÖN BÖLGESİNİ EĞİTİYOR”
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ‘duyduklarına inanma, gördüğünün de yarısına inan’ kelamının ön yargıları azaltan bir durumu işaret ettiğini kaydederek, gayeye yönelik çalıştırılarak ve düşünerek beynin ön bölgesinin eğitilebileceğini, insanın emele yönelik düşünmesinin Frontal lob bölgesindeki kasları geliştireceğini lisana getirdi.
“ZİHİNSEL KÖRLÜK NEDENİYLE BEŞERLER YANLIŞ REAKSİYON VERİR VE BAĞLANTI KOPAR. BU DA YALNIZLIKLA SONUÇLANIR”
Ön yargılı insanların öbür insanları değerlendirirken ihmalkârlık yaptıklarını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Farkında olmazlar, onlarda zihinsel körlük vardır. O körlük nedeniyle yanlış karşılar. Öbür insanların hareketlerini yanlış okur, yanlış reaksiyon verir ve ilgi kopar. Bu da yalnızlıkla sonuçlanır. Global bir yalnızlık salgını var. Biz toplumumuzda o bahiste çok güzel durumdayız fakat global olarak yalnızlaşma çok fazla, bilhassa gençlerde çok fazla.” dedi.
“EN BÜYÜK MUVAFFAKİYET; İÇ HUZURUDUR”
Bu durumda toplumsal bir ön yargının ön plana çıktığını belirten Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Şu an daha çok kendini sev diye bir akım var. Kendini sevmek demek, kendini kutsallaştırmak demek değildir. Güçlü insan, öz inanç sahibi insan kendi güçlü ve zayıf taraflarını görecek. Zayıf istikametleri için tedbirini alacak, güçlü istikametlerine nazaran hareket edecek. Kendini sevmek demek aslında insanın kendisiyle barışık olması demek. Bu çağda muvaffakiyet; gücün olsun, güçlü ol, paran olsun, şöhretin olsun üzere şeyler kıymetli hale geldi. Halbuki en hoşu, en büyük muvaffakiyet; iç huzurudur. Beşerde iç huzuru olabilmesi, ailesiyle huzurlu olabilmesi… Bundan daha başarılı bir şey yoktur. Aristo bile hayatın gayesi keyifli olmak diyor. Memnun olmayı güya her canını istediğin yapmak üzere anlıyoruz. Halbuki keyifli olmak sıradan şeylerde zevk almayı başarabilmek… Şu olsun keyifli olayım, bu olsun keyifli olayım diyen insan dış motivasyonla hareket eder. İç motivasyonla hareket edebilmek, kendi kendini memnun edebilmek, kendisiyle barışık olabilmek değerli. Bunlar da ön yargılarımızı değiştirme kapasitemizle çok yakında ilgili.”
“ÖN YARGISI OLAN BİREYLER GÖRMEK İSTEMİYOR”
Einstein’ın “Ben atomu parçaladım ancak önyargılarımı parçalayamadım” kelamına atıfta bulunan Prof. Dr. Tarhan, “Bir kanıtla 40 âlimi ikna ettim ancak 40 kanıtla bir cahili ikna edemedim” kelamını de hatırlattı.
Ön yargısı olan şahısların görmek istemediklerini de kaydeden Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şu biçimde tamamladı:
“Cehaletin en derin cehaleti deniliyor. Komplike cehalet… Eski tabiriyle cehl-i mürekkeb, bilmemek ve bilmediğinin farkında olmamak. Kişi cahildir, bilgisiz olduğunu bilmez. Bilmediğini bilmek de fazilettir. Bilmediğini bilmiyor. Hem de biliyor zannediyor. Bu bireyler ön yargıları en üst seviyede olan insanlardır. Bunlardan uzak duracaksınız, kaçacaksınız. Bu türlü beşerlerle temas ederseniz, düzeltemezsiniz. Onlar bedel öderler. Çoklukla birçoklarının en büyük bedeli de yalnızlaşmasıdır.