Gizem Üstündağ
Bu yıl 18’incisi düzenlenen Emekçi Sinema Şenliği’nin açılış sineması olarak da gösterilen Cem Kaya’nın “Aşk, Mark ve Ölüm” belgeseli, Berlin Sinema Şenliği’nde prömiyerini yapmış ve daha sonra İstanbul ve Ayvalık Sinema Şenlikleri’nde izleyicilerle buluşmuştu. Sinema, MUBI Türkiye’de de izlenebiliyor.
“Aşk, Mark ve Ölüm”, Türkiye’den Almanya’ya yaşanan göçün 60. yılına dair nefis bir özet sunuyor. 1961’de çıkan maddeyle başlayan bu göç dalgası, Türkiye’den gidenlerin Almanya’da müzikal ve toplumsal alanda yarattıkları etkiyi gözler önüne seriyor. Türkiyeli göçmenlerin yaşadığı zorlukları, Almanya’da karşılaştıkları ayrımcılığı ve müzik sanayisinde yarattıkları dönüşümü anlatan belgesel, göçmen tecrübesine dair ayrıntılı bir bakış, kapsamlı bir portre sunuyor.
ÖZLEMLE HARMANLANAN PROTEST TAVIRLAR
Misafir emekçi akınıyla başlayan kuvvetli süreç, yıkıcı göçmenlik tecrübesinin sureti oluyor. Belgesel ırkçılığa ve yabancı düşmanlığına karşı verilen uğraşın, psikokültürel zorlanmanın güçlü bir sesi olarak kulaklarımızda uzun mühlet çınlayacağa benziyor.
Belgesele yönelik bir önyargının olduğu düşünülürse, bu önyargının kırılması için farklı bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiği söylenebilir. Cem Kaya bunu başarıyor; yaratıcı ve özgün bir yaklaşımla, yalnızca belgesel tipinin hudutlarını zorlamakla kalmayıp tıpkı vakitte insanların hayatına dokunan bir öykü anlatıyor. Didaktik bir yaklaşımdan çok, yüksek tempo ve eğlenceli bir anlatımla kurmaca sinema tadında bir belgesel tecrübesi sunuyor. Sinema, hayli ağır bir emeğin eseri o denli ki Cem Kaya, belgeselin öyküsünün büyük ölçüde arşiv gereçleri ile şekillendiğini tabir ediyor. Çok titiz bir çalışma yürüttüklerini ve arşivleri düzenlemek için çok vakit harcadıklarını belirten Kaya, bu sayede montaj basamağının daha kolay hale geldiğini tabir ediyor.
“Aşk, Mark ve Ölüm”, Almanya’ya giden personellerin zorluklarla dolu tecrübeleri ile başlıyor. Para kazanmak için çalışırken tıpkı vakitte kendi kültürel yapılarını da müdafaaya çalıştıkları gösteriliyor. Vakitle kapitalist sistem içindeki pozisyonlarının değişimi nedeniyle müzikal tercihlerinde değişimler yaşanıyor. Hasret ve protest haller da müziklerine yansıyor. Bilhassa 1973 yılındaki petrol krizi sonrasında geri gönderim şantajına arabesk müzik ile reaksiyon gösteriliyor. Ferdi Tayfur, Orhan Gencebay ve İbrahim Tatlıses üzere arabesk müziğin önde gelen isimleri, Türkiye’de olduğu üzere Almanya’da da hayran kitlesine sahipler. Kartel üzere kimi kümelerin müziklerinde Almanya’daki göçmenlere yönelik ayrımcılık ve dışlama siyasetlerine karşı sert bir lisan kullanıldığı görülüyor.
. NE BURALI, NE ORALI…
Belgesel yalnızca Türkçe ve Kürtçe müzik piyasasını değil, tıpkı vakitte Türkiye’deki göç tarihiyle ilgili geniş bir arşiv taraması da yapıyor. Bu nedenle, belgeselin kıssası yalnızca müzikle sonlu kalmayıp, Türkiye’nin tarihindeki değerli olaylara da dokunuyor. Bu anlatı içinde, Solingen Faciası üzere acı olaylarla da yüzleşiliyor. Cem Karaca’nın Almanca müzikler yazdığı ve gurbetçilerin yaşadığı zorluklara duyarsız kalmadığı, 60’lı yıllarda Almanya’nın Yunanistan, İtalya, Yugoslavya üzere ülkelerden de göç aldığı, Almanya’nın “uyumlu göçmen” profili çizme gayretinin, 1970’lerde başlayan bir süreç olduğu ve Alman medyasının da bu mevzuda faal bir rol oynadığı anlatılıyor. 80’lerin sonunda Batı ve Doğu Almanya’nın birleşmesi sonrasında çok sağcı kümelerin güçlenmesi, göçmenlere yönelik ayrımcılığı artırıyor. Bu periyotta “Ausländer” üzere aşağılayıcı tabirler kullanılarak göçmenlere yönelik nefret söylemi yaygınlaşıyor. Bu durum Türkiyeliler başta olmak üzere öbür göçmen kümelerine karşı şiddet olaylarının da artmasına neden oluyor. 1960’ların başlarında Türkiye’den Almanya’ya birinci personel kafileleri göç etmeye başladığında, ekseriyetle kısa müddetli çalışmak ve biraz para kazanıp Türkiye’ye geri dönmek maksadıyla göç ediyorlar. Lakin birçok göçmen, Almanya’da kalma kararı alıyor ve ailelerini de yanlarına getirmek istiyor. Bu da daha kalıcı bir göç dalgasının başlangıcını oluşturuyor. Ve göçmenler büyük bir kimlik buhranı ve aidiyet sorunu yaşıyor; ne buralı oluyor ne de oralı..
Gurbetçilerin neden geri dönmedikleri sorusu epeyce kıymetli ve karmaşık bir mevzu. Yaşadıkları sıkıntılar ve zorluklar göz önüne alındığında, sadece para kazanmak için değil birebir vakitte daha düzgün bir ömür kurmak için yurt dışına göç ettikleri aşikar. Lakin, vakitle yerleştikleri ülkelerde yeni bir hayat kurdukları ve topluma entegre oldukları için geri dönmek kolay olmuyor. Ayrıyeten, göç ettikleri ülkelerdeki ekonomik şartların güzelleşmesi ve Türkiye’deki iş imkanlarının hudutlu olması da geri dönüşü zorlaştırıyor. Gurbetçilerin neden geri dönmedikleri sorusunun yanıtının tek bir nedene indirgenemeyeceğini “Aşk, Mark ve Ölüm” gerçek ve tarafsız bir lisan ile aktarmayı başarıyor.
“Aşk, Mark ve Ölüm” son derece özgün ve kusursuz bir belgesel. Türkiye’nin göçmen krizi ile ilgili içinde bulunduğu durumu anlatması ve krizi yönet(e)meyenler açısından farkındalık oluşturma konusunda kıymetli bir yerde duruyor. Ayrıyeten müzikleriyle de anlatımı daha tesirli hale getiren belgesel, yabancı düşmanlığına, üretim bandındaki sıkıntıya maruz kalan çalışanlarımızın yaşadığı zorlukları akıllara kazıyor..
‘’Emeğinin karşılığını almak için çaba eden tüm çalışanlara hürmetle..’’