1) Emekliliğe hak kazanan çalışan, çalışmaya nasıl devam edebilir?
EYT kapsamında emekli olmaya hak kazanan çalışan, dilerse iş kontratını emeklilik sebebiyle sonlandırabilir ancak çalışan buna işletme tarafından zorlanamaz. Emekli olmaya karar verilmesi halinde iş mukavelesi sona erer ve feshe bağlı haklar kelam konusu olur. Emeklilik koşulları gerçekleştiği için iş kontratını sona erdiren çalışan, patronun de kabul etmesiyle çalışmaya devam edebilir. Bu yeni çalışma yeni bir hizmet kontratına dayanır.
2) İşten ayrılmak yahut devam etme tercihi çalışanın tasarrufunda mıdır?
Sosyal güvenlik hakkı Anayasal bir haktır. Bu çerçevede ne vakit ve nasıl emekli olunacağı bireyin kendi iradesine dayanıyor. Tüm şartları taşıdığı halde kişi ister emekli olur ister olmaz. EYT sebebiyle patronun tek taraflı olarak çalışanı emeklilik gerekçesiyle işten çıkarma yetkisi yoktur. Çalışanın emekli olması başlı başına bir haklı ya da geçerli fesih nedeni değildir.
Ancak özel kesim işyerlerinde işe başlarken imzalanan iş kontratında ya da işyeri düzenleyici kurallarında genel işyeri kuralı var ve bu kural o işyerindeki herkese “eşit” ve “objektif” olarak uygulanıyorsa o vakit genel işyeri kuralı olarak emekliliğini hak kazanan bireylerin hizmet akitleri sonlandırılabilir.
Ancak uygulamada patron ve çalışan anlaşarak emeklilik başvurusu sonrasında iş mukavelesini yine kurarak karşılıklı devam edebilmektedir.
3) Birebir iş yerinde tekrar başlayanlar tazminat almaya hak kazanırlar mı?
Çalışanlar emeklilik sebebiyle emekli olduklarında potansiyel olarak kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Emekli olurken kıdem tazminatını fiilen alan çalışanlar için, emeklilikten evvelki çalışma müddeti, kıdem tazminatı hesabına katılarak hesaplama yapılamaz. Yalnızca emekli olduktan sonraki çalışmalar bakımından müddet yine işlemeye başlar ve kıdem tazminatı hesabı yapılabilir.
Emeklilikte kıdem tazminatını alan çalışanın emeklilik öncesi periyodu ihbar ve kıdem tazminatı alacakları son bulmuştur. Lakin çalışanın da kabul etmesiyle uygulamada birtakım işyerlerinde tazminat ödemek yerine bu biriken hakların emeklilik sonrası imzalanan yeni mukaveleye dahil edildiği tercih edilmektedir.
Çalışan da kabul ederse fiilen tazminat ödeyerek biriken kıdemler sıfırlanmak yerine emeklilik süreçleri için işten çıkış yapıp sonrasında yeni kontrat ile birinci çalışmadan itibaren kıdem mühletinin tespit edilmesi ve biriken hakların çalışana tanınması da mümkündür.
Burada dikkat edilmesi gereken şey, birinci kontrat periyodu emeklilik sebebiyle (haklı nedene dayalı olarak) sona erdiğinden çalışanın sonradan başlayan kontrat periyodu nasıl biterse bitsin çalışanın emekli olduğu periyoda kadar olan tazminatını ayrıldığı vakitteki fiyat ve özlük haklarına nazaran alması gerektiğidir. Burada ikinci ayrılığın sebebine ağırlaşarak çalışan mağdur edilmemelidir.
Kişinin emeklilik sonrası tıpkı iş yerinde yahut öbür bir iş yerinde çalışmasına pürüz bir durum yoktur. Sonraki girmiş olduğu iş yerinden de emekliliğini haklı sebep göstererek iş kontratını feshedebilir. İkinci sefer kıdem tazminatı talebi haklı sebeptir. Bir kişi en fazla iki sefer kıdem tazminatı almaya hak kazanabilir.
Ancak, emekli olduktan sonra birebir işyerinde çalışmaya devam eden çalışanın yıllık fiyatlı müsaade müddeti hesaplanırken evvelki ve sonraki çalışma müddetleri toplanır. Zira yıllık müsaade, özde bir dinlenme hakkı olup aralıklı çalışmalarda evvelki periyot vakit aşımına uğramaz.
Yargıtay, istikrar kazanmış içtihatlarıyla çalışanın emekli olmasının ve kendisine emeklilik sebebiyle kıdem tazminatı ödenmesinin yıllık müsaade istikametinden mühletlerin birleştirilmesine mani oluşturmayacağını kabul etmiştir.
4) İş yeri tazminat vermek istemezse ne olur?
Çalışan emekli olmak istiyorsa tazminatı ödenmelidir. İş veren tazminatı ödemek istemiyorsa, çalışan arabuluculuk başvurusu yapabilir, burada muahede sağlanamazsa, patron karşı dava açılabilir. Taraflar çalışma bağlantısını devam ettirmek isterlerse çalışana ya kıdem tazminatı ödemesi yapılır ya da yeni mukavelede bu hakediş teminat alınarak yeni çalışma periyodu başlatılabilir.
5) Çalışan işe geri alınacak ise bu ne kadar mühlet içerisinde olmalı?
EYT kanuna nazaran; yaşlılık yahut emekli aylığı talebi nedeniyle işten ayrılış bildirgesi verilenlerin işten ayrılış tarihini takip eden 30 gün içerisinde, tıpkı iş yerinde çalışmaya başlamaları halinde yüzde 5 oranında toplumsal güvenlik dayanak primi indirimi hakkından yararlanması karara bağlandı. Yani 30 günlük müddet içinde birebir iş yerinde çalışan diğer iş yerine geçerse indirim kelam konusu olmayacak.
Esasında bu durum kanun koyucunun da çoğunlukla çalışanların işe devam edeceğini bildiğini, bu duruma yasal geçerlilik tanıdığını hatta emekli olmak isteyen çalışanların mağdur edilmemesi için, 30 gün içerisinde, tıpkı iş yerinde çalışmaya başlamaları halinde yüzde 5 oranında prim indirimi teşviki yapmayı anons ettiğini gözler önüne sermektedir.
6) EYT’li çalışanın maaşında ne kadar kesinti olur?
Emekli çalışanlardan yüzde 1 oranında işsizlik sigortası primi alınmıyor. Yalnızca % 7,5 oranında toplumsal güvenlik takviye primi kesintisi yapılıyor. Çalışırken emekli maaşının kesintiye uğrayıp uğramayacağı, çalışmaya başlanılan sigortalılık statüsüne nazaran değişiyor. SGK’lı çalışanların (4A) bu hususta iki seçeneği mevcut. Birincisi aylığını kestirerek çalışmaya devam edebilir. Yani olağan sigortalı üzere çalışmak.
İkinci seçenek ise; Toplumsal Güvenlik Dayanak Primi’ne (SGDP) tabi olarak çalışmak. Böylelikle çalışmaya devam edenler emekli aylıkları kesilmeksizin çalışabilirler. Ama patron tarafından aldıkları fiyattan yüzde 7.5 oranında SGDP’ye kesiliyor. Emekli maaşında rastgele bir azalma olmuyor.