AYDIN HASAN – Türkiye’nin neresinde yaşıyor olursanız olun; yakın etrafınızda kendileri olmasa bile en azından dedeleri göçmen olarak gelmiş birileri kesinlikle vardır. Bu şahıslar; Selanik’ten, Girit’ten, Bulgaristan’dan, Makedonya’dan, Bosna’dan, Romanya’dan, Kırım’dan, Çerkes sürgünleri sırasında Kafkasya içlerinden, Irak’tan, Suriye’den ve İran’dan gelmiş olabilir. Anadolu tarih içinde daima göç hareketlerinin odak merkezlerinden biri oldu lakin bu göç hareketleri, tarih içinde büyük ölçüde bir ahenk potası içinde eridi. Büyük, ağır ve sonuncu göç hareketi ise 2011 yılından itibaren kademeli olarak gerçekleşti.
Atatürk’ün ağladığı akşam
Mustafa Kemal, 1911 yılında kolağası rütbesinde genç bir subaydı. İtalya’nın Libya’yı işgali üzerine Trablus’a direnişi örgütlemek için gitmeye hazırlanıyordu. Subay arkadaşı Ali Fuat ile akşamüzeri Selanik’te Beyazkule’nin bahçesine oturdular. Mustafa Kemal, o akşam çok mahzundu ve ağlayacaktı. Ali Fuat Cebesoy, o anı şöyle anlatır:
-Sende bir şey var dedim, ne oldu?
-Bir şey yok, dedi. Lakin müteessirim. Doğup büyüdüğüm Selanik sanki Türkler elinde kalacak mı? Ben şayet Trablus’tan dönersem, yeniden buralara gelebilecek miyim?
– Ne demek istiyorsun?
Gözleri nemlendi.
– Korkuyorum Fuat, korkuyorum.
Korkusu gerçek olacaktı. Libya’dan dönüşü sırasında 1912 yılında İskenderiye’de iken Selanik’in düştüğünü öğrendi. Annesi ve kız kardeşi, düşman işgali altındaki Selanik’te idi. Kahrı çok büyüktü. Avusturya ve Romanya üzerinden maceralı bir kara ve deniz seyahatinin akabinde İstanbul’a döndü. Zübeyde Hanım da, kızı Makbule ile birlikte Selanik fikir İstanbul’a göç edecekti. Mustafa Kemal, artık doğdu yere dönemeyen bir göçmendi.
Balkan Savaşı trajedisi
Balkan Savaşı, bugünkü Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ topraklarında yaşandı. Kaybedilen savaşın akabinde bu topraklarda yaşayan Türkleri bir trajedi bekliyordu. Bu bölgelerdeki Türk halkının kıymetli kısmı, 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında ve sonrasında karşılaştıkları zulüm, dışlanma ile tarlalarını, meskenlerini, dükkanlarını kısacası bütün maddi varlıklarını bırakıp göç etmek zorunda kaldı.
Osmanlı’nın son devrinde toprak kayıpları nedeniyle Anadolu’ya ağır göç hareketleri yaşanmıştı. Bu hareketlilik kısmen azalsa da, Cumhuriyet Dönemi’nde de devam etti. Anadolu, terk edilen topraklardan, dedelerin kaybedilen yurtlarından yahut bir diğer deyişle ‘hatıra vatan’lardan gelen acılı insanların sığındığı yeni vatan olacaktı. Cumhuriyet Dönemi’nin başlangıcında birinci ve en değerli göç hareketi Türk-Yunan mübadelesi ile hayata geçti. Türkiye ile Yunanistan ortasındaki nüfus mübâdelesi, 1923 yılında Lozan Barış Antlaşması’na ek olarak yapılan mukavele çerçevesinde gerçekleştirildi. Pratikte Türkiye’de yaşayan Ortodoks Rumlar Yunanistan’a; Yunanistan’da yaşayan Müslüman Türkler de Türkiye’ye zarurî göçe tabi tutuldu. Bu şahıslara mübadil ismi verildi. Türkiye’de yalnızca İstanbul ile Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada’da oturan Rumlar, Yunanistan’da ise yalnızca Batı Trakya Türkleri mübâdeleden muaf tutuldu. 30 Ocak 1923 tarihli nüfus mübadelesi ile 8 Ekim 1912 tarihinden itibaren yani Selanik’in düştüğü Balkan Savaşı’nın akabinde yerlerinden göç etmiş olanlar da mübadele kapsamına alındı.
9.5 milyon gurbetçi
Dışişleri Bakanlığı’nın Yurt Dışında Yaşayan Türk Vatandaşları özet raporunda, şu sözler yer alıyor: “Yurt dışında yaşayan 6.5 milyonu aşkın vatandaşımızın yaklaşık 5.5 milyonu Batı Avrupa ülkelerine yerleşmiş bulunmaktadır. Türkiye’ye kesin dönüş yapmış olan 3 milyon kadar insanımızla birlikte düşünüldüğünde yaklaşık 9.5 milyonluk bir kitleyi ilgilendiren, geniş kapsamlı bir göç olgusunun varlığı ortaya çıkmaktadır.”
Kitlesel göç tablosu
Göç İdaresi’nin çalışmasına nazaran; Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’ye yönelik kitlesel göç hareketleri ana sınırlarıyla ve özetle şöyle gerçekleşti:
– 1922-1938 yılları ortasında Yunanistan’dan 384 bin kişi.
– 1923-1945 yılları ortasında Balkanlar’dan 800 bin kişi.
– 1933-1945 yılları ortasında Almanya’dan 800 kişi.
– 1988 yılında Irak’tan 51 bin 542 kişi.
– 1989 yılında Bulgaristan’dan 345 bin kişi.
– 1991 yılında I. Körfez Savaşı’ndan sonra Irak’tan 467 bin 489 kişi.
– 1992-1998 yılları ortasında Bosna’dan 20 bin kişi.
– 1999 yılında Kosova’da meydana gelen olaylar sonrasında 17 bin 746 kişi.
– 2001 yılında Makedonya’dan 10 bin 500 kişi.
– 2011’den itibaren Suriye’deki iç karışıklıklar nedeniyle 3.6 milyon kişi Türkiye’ye geldi.
Nazi Almanyası’ndan kaçtılar
Hitler faşizmi günlerinde Almanya’daki muhalifler ile Yahudi kökenli isimlerin sığındığı yerlerden biri de genç Türkiye Cumhuriyeti olacaktı. Nazi Almanyası’ndan gelen 800 dolayındaki sığınmacının 80’i alanlarında ün kazanmış isimlerdi. Almanya Büyükelçiliği’nin internet sitesinde şu bilgiler yer alıyor.
“Geçen yüzyılın 30’lu ve 40’lı yıllarında Nasyonal Sosyalizm Dönemi’nde Nazi rejiminin zulmüne uğrayan 80’den fazla ünlü Alman bilim adamı ve sanatçı Türkiye’ye sığındı. Ünlü profesörler ve ailelerinin yanı sıra üniversitelerden genç araştırma vazifelileri ve okutmanlar da süreksiz olarak Türkiye’de çalışma imkânı buldu. Mimar Bruno Taut, ünlü ekonomistler Alexander Rüstow, Gerhard Kessler ve Wilhelm Röpke, Türk üniversitelerinin yahut 1935 yılında Dr. Ernst Praetorius Ankara Devlet Konservatuvarı’nın kurulmasına yardımcı oldular. Vatandaşlıktan çıkarılan yahut diğer nedenlerle vatansız kalanların pasaportuna ‘heimatlos’ damgası basılıyordu. ‘Haymatloz’ kavramı söz olarak Türk lisanında sürgünler için kullanılan eş manalı sözcüktür.”
3.3 milyon şahsa ikamet izni
İran’da 1979 yılında İslam ihtilaliyle birlikte rejimde radikal bir değişiklik yaşandı. Dini önder Humeyni idaresi ele geçirince İran, Türkiye’nin laik devlet modelinin kendisi açısından tehdit olarak görmeye başladı. Bu devirde, İran’da ihtilalin neden olduğu baskı siyasetlerinden kaçan yaklaşık bir milyon İran vatandaşının adresi de Türkiye oldu.
Saddam’ın zulmü
Türkiye’nin yakın tarihinde göç aldığı yerlerden biri de komşusu Irak oldu. Birinci göç dalgası, Ağustos 1988’de yaşandı. İran ile Irak ortasındaki savaşın sona ermesinin akabinde Saddam’ın ordusundan kaçan bölge halkı, Türkiye’ye sığındı. İkinci dalga Saddam idaresinin 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’i işgal etmesinden sonra yaşandı. Üçüncü dalga ikincisi ile temaslı olarak Ocak 1991’de başlayan Körfez Savaşı ile birlikte ve devamında Nisan 1991’de hayata geçti. Göçler sırasında sırasında 467 bin 849 sığınmacı Türkiye’ye geldi. Türkiye; 1922’den günümüze kadar 6,5 milyondan fazla bireye kucak açtı. Fakat bu 6.5 milyon kişinin kıymetli kısmı Cumhuriyet’in birinci yıllarında geldi. Türkiye’ye çalışma, eğitim ve öteki emellerle gelmiş olan yabancılara ait sayılara bakıldığında son 15 yılda yaklaşık 3.3 milyon yabancı ikamet müsaadesi aldı. Şu anda ikamet müsaadesi verilen yabancı sayısı ise 1 milyon 427 bin 76 kişi.
YARIN: CİLVEGÖZÜ’NDE 400 GÖÇMENLE BAŞLADI